ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਬਾਜਿਓ ਪਰਿਓ ਨੀਸਾਨੈ ਘਾਉ ॥
ਖੇਤੁ ਜੁ ਮਾਂਡਿਓ ਸੂਰਮਾ ਅਬ ਜੂਝਨ ਕੋ ਦਾਉ ॥੧॥
ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥
ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥੨॥

ਗੰਗਾ ਰਾਮ, ਗੰਗੂ ਅਤੇ ਗੰਗੂ ਸ਼ਾਹ *
-ਸਿੱਖ ਇਤਹਾਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਬਠਿੰਡੇ ਦਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਬ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮੇਂ ਲੰਗਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਅੰਨ ਅਰਪਿਆ ਸੀ
-ਦੂਜਾ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੀ ਭੂਆ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜੋ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਲੜਿਆ।
-ਤੀਜਾ ਗੰਗੂ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਆਤਮਗਿਆਨੀ ਸਿੱਖ।
-ਚੌਥਾ ਗੰਗੂ ਨਾਈ, ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੀ ਦਿਨ ਰਾਤ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਪਾਇਆ।
-ਪੰਜਵਾਂ ਗੰਗੂ ਸ਼ਾਹ ਗੜ੍ਹ ਸ਼ੰਕਰ ਨਿਵਾਸੀ, ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਖ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਿਤ ਮੰਜੀ ਬਖਸ਼ੀ ਸੀ।
-ਛੇਵਾਂ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਹੋਇਆ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਇਕ ਅਮੀਰ, ਜਿਸਨੇ 16 ਨਵੰਬਰ 1922 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤ ਤੋਂ ਬਾਗ ਲੀਜ਼ ‘ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ !
……ਮਾਂ ਗੁਜਰੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨਾਲ ਵੈਰ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੰਗੂ ਪਾਪੀ ਨੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਇਤਹਾਸ ਵਿਚ ਅਲੋਪ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ !
(ਸ੍ਰੋਤ-ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼)

ਦੀਵਾ ਬਲੈ ਅੰਧੇਰਾ ਜਾਇ॥
ਬੇਦ ਪਾਠ ਮਤ ਪਾਪਾਂ ਖਾਇ॥
ਉਗਵੈ ਸੂਰੁ ਨ ਜਾਪੈ ਚੰਦੁ॥
ਜਿਹ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਗਾਸ,
ਅਗਿਆਨੁ ਮਿਟੰਤੁ॥
ਜਿਵੇਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਲਈਏ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹਨੇਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ (ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ) ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਚੰਦਰਮਾ ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਥੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉਥੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੌੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਲੱਗੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ
ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖੜੇ ਵੈਰੀ
ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਦੇ
ਜੈਕਾਰੇ ਮੂੰਹੋ ਬੋਲਦੇ
ਮਾ ਗੁਜਰੀ ਦੇ ਪੋਤੇ
ਵੇਖ ਭੋਰਾ ਵੀ ਨੀ ਡੋਲਦੇ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਜੀ ਹਜ਼ੂਰ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ
ਹੋਰ ਤਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ !!
ਧੰਨ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਦੇ ਲਾਲ

ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਸੂਬੇ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ
ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣ ਕੇ
ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ
ਬੋਲੋ ਅਤੇ ਜਪੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ

ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਨੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਤੱਕ ਦੇ ਕੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਲਈ ਦੁੱਧ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਜੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਗੰਨਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪੀੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਦਰਦ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਦਰਦ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕੋਟਿ ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਣਾਮ।

ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ ਲਾਲ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ
ਤੇ ਠੰਡਾ ਬੁਰਜ ਰੁਲਾਓਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ।
ਉਮਰ ਚ ਨੇ ਛੋਟੇ
ਰੱਖੇ ਜਿਗਰੇ ਪਹਾੜ ਨੇ,
ਬੋਲਦੇ ਨੇ ਇੱਦਾ ਜਿਵੇਂ
ਰਹੇ ਸ਼ੇਰ ਦਹਾੜ ਨੇ,
ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਦੇ
ਜੈ ਕਾਰੇ ਇਹ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ …………।
ਸੂਬੇ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ
ਹਿੱਕ ਤਾਣ ਖੜੇ ਨੇ,
ਜਾਲਮਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਝੁਕੇ ਨਾ
ਰਹੇ ਅੜੇ ਨੇ,
ਜੁਲਮਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂਓ
ਸਿਰ ਨੂੰ ਝੁਕਾਉਂਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ …………।
ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਨੇ ਦਾ
ਜਦ ਹੋ ਗਿਆ ਐਲਾਨ ਸੀ,
ਕੰਬੀ ਧਰਤੀ ਵੀ ਉਦੋਂ
ਰੋਇਆ ਸਾਰਾ ਏ ਜਹਾਨ ਸੀ,
ਹੱਥ ਜੋੜ ਲਾਲ ਫੇਰ
ਬਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਧਿਆਂਉਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ …………।
ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਚ ਮਾਤਾ
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗਲ ਲਾਵੇ,
ਤੁਸੀਂ ਡੋਲਿਓ ਨਾ ਭੌਰਾ
ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸਮਝਾਵੇ,
ਅਸੀ ਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਪੁੱਤ
ਕਹਿਕੇ ਹੌਂਸਲਾ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ …………।
ਕੱਲੀ ਕੱਲੀ ਇੱਟ ਉਦੋਂ
ਰੋਈ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰ ਸੀ,
ਜਦੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਲਈ
ਚਿਣੀ ਗਈ ਓ ਦੀਵਾਰ ਸੀ,
ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਨੀ ਕਿਵੇਂ ਮੁਸਕਾਉਂਦੇ ਨੇ,
ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਤੇ
ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ …………।

ਹਨੀ ਬਡਾਲੀ___